9 Tip Mizaç Modeli

  Mizaç Nedir? Doğuştan Mıdır? Değişebilir Mi?
Kişinin ağırlıklı olarak kullandığı merkezler ve bölümün tüm potansiyel işlev ve eğilimlerine "mizaç"  denir.

  Kişinin mizacının çevresel (kültür, eğitim, yaşanılan olaylar) ve doğuştan gelen (cinsiyet, zeka, biyolojik özellikler) etkenlerle etkileşimi sonucu oluşturduğu eylemsel, zihinsel, duygusal işleyiş ve görünümüne "kişilik" denir.

  Bu tanımlamaların ışığında bakıldığında aynı mizaç yapısına sahip insanların farklı kişilik görünümleri sergilemelerinin neden ve nasıl olduğu anlaşılabilir. Yine bu tanımlamalar çerçevesinde; bir kişinin mizacı değişmediği halde hayat sürecinde farklı kişilik görünümleri sergileyebileceği anlaşılabilir.

  İşte bu merkezler ve bölümleri 9 farklı temel mizaç yapısının kaynağıdır. Her bir insan doğuştan bu 9 temel mizaç yapısından biri ile doğar. Kişiliğin ana - temel harcını oluşturan bu yapı, eğitim, çevre, kültür gibi dış şartlar ve cinsiyet, zeka, biyolojik özellikler gibi iç şartlar ile etkileşerek kişilik görünümünü oluşturur.

  Bu durumu bir tohumun toprağa ekilip; hava, su ve güneşe maruz kalarak gelişmesine benzetebiliriz. Her bir çocuk 9 farklı temel mizaçtan biri ile doğar. Bu mizaç değiştirilemez. Bir elma tohumunu yalnızca elma programı taşıması gibi. Ancak tohumun çürümeye terk edilmesi ya da toprağa ekilip yetiştirilmek üzere uygun koşullar altında geliştirilmesi ile mümkündür. Bir elma çekirdeğinden portakal elde edilemez. Ama bir elma çekirdeğinden sağlıklı ya da sağlıksız bir elma ağacı elde etmek onun yetiştirilme koşullarıyla bağlantılıdır. İşte her bir çocuk doğumuyla getirdiği bu mizaç üzerinden çevresiyle etkileşime girer. Ve etkileşim içine girdiği çevrenin yapısı onun gelişimini etkiler.

  Kısacası anne - baba çocuğun mizaç yapısını değiştiremezler ama o mizaç sağlıklı ya da sağlıksız gelişimi; anne - baba ve çevrenin olumlu ya da olumsuz etkilerine bağlıdır.

   

          Her bir mizacın farklı;

• Motivasyonları
• Algılama öncelikleri
• Arayışları
• Bakış açısı
• Değerlendirme tarzı
• davranış örüntüsü...

     vardır.

   Mizaç Tipleri

  1 No'lu Mizaç Tipi

  1 mizaç tipindeki çocuklar, genellikle uslu, ne yaptığına dikkat eden, titiz ve düzenli olmaya eğilimli, her şeyin doğrusunu ve nasıl olması gerektiğini gözlemleyen, yapılması gerekeni soran ve onu yapmaya çalışan çocuklardır.

  Ciddi, sorumluluklarına duyarlı, nazik (narin değil), kurallara uyan ve uyulmasını isteyen, mantıklı, etrafında olup bitenleri çokça düşünüp değerlendiren, hesaplı hareket eden, çevresindeki insanların örnek davranışlarını (taklit değil) model alan 1'ler, haksızlık yapmaları dahilinde suçluluk duygularının çabuk geliştiği, haksızlığa uğramaları dahilinde ise kolay etkilenen  bir yapıya sahiptir.

  Bir işi kusursuz yapmak konusunda çok hassastırlar, eksik yapmak bu çocuklarda gerginlik oluşturur. Bu yüzden mükemmel yapamayacaklarını fark ettikleri şeyleri yapmaktan vazgeçebilirler.

  Öğrenme ve yapma süreçleri (usul-yöntem, neden-sonuç) olması gereken ekseninde gerçekleşir. Hiçbir eylemi bir nedene bağlamadan yapamazlar.

  Bir şeyi hani şartlar altında yapmaya alışmışlarsa, her durumda onu aynı yöntem ve şartlarda yapmanın yollarını ararlar. Aynı şartları bulamadıklarında gerginleşir, öfkelenir ve yapmaktan vazgeçebilirler.

  2 No'lu Mizaç Tipi

  2 mizaç tipindeki çocuklar; duygusal olarak çabuk hislenen, çevresinden ilgi ve sevgi bekleyen, bunu  her durumda ima eden ve bu nedenle çabuk alınıp kırılabilen çocuklardır. İnsanları kırmak istemedikleri için hayır demekte zorlanan ve insanlarında kendisine hayır demesine çabuk alınıp küsebilirler.

  İlişkiler içinde "var olan" ve ilişkilerini çok önemseyen, dışa dönük, hareketli, sosyal yönü çok kuvvetli, çevresindekilere karşı sıcak ve ilgili, insanlarla çabuk kaynaşabilen, arkadaş canlısı, merhametli ve yardımsever bir yapıya sahiptirler.

  Duygularını çokça belli eden ve "duyguları istikametinde hareket eden" kişilerdir.

  Çabuk alınganlık gösterip küserler fakat küs kalmaktan hoşlanmazlar. Tek başına oyun oynamaktan ve yalnız kalmaktan hiç hoşlanmazlar.

  2'ler çevresindekilerini kendi hakkındaki görüşlerine önem verirler. Beklentileri; sevgi, ilgi, beğeni ve kabul edilmedir. Bunu sağlamak için muhataplarının hoşlandıkları şeyleri yaparlar.

  Sevgilerini "verici" olmalarıyla gösterirler ve karşı taraftan da isteklerinin kendilerine verilmesini beklerler. "Israr etmekten" ve "kendilerine ısrar edilmesinden" çok hoşlanırlar.

  3 No'lu Mizaç Tipi

  3 mizaç tipindeki çocuklar; genellikle hırslı, kendinden emin, özgüvenleri yüksek, rekabetçi, yarışmacı, yenilgiyi ve başarısız olmayı kabul etmeyen çocuklardır.

  Amaçlarına kolayca motive olurlar ve hederleri doğrultusunda -duygularını kendine engel yapmadan- başarılı oluncaya kadar hiç durmaksızın koşabilirler.

  3'ler bulundukları çevreye oldukça iyi uyum gösteren, toplumun kabul gören değer ve imajlarını çabucak kendine modelleyen, bir ortamda ne söylemeleri, nasıl durmaları gerekiyorsa ona uygun davranma becerisi gösterebilen (diplomatik) bir yapıya sahiptirler.

  3'lerin arkadaşlık tercihlerinde ve önemsediği tüm ilişkilerde, karşısındakilerin "imaj, kariyer, statü" sahibi olmaları çok önemlidir.

  Toplumda küçümsenen ve değersiz addedilen, değer, düşünce ve duygulardan uzak dururlar, toplum tarafından kabul gören değer ve imajlarla revaçta ve popüler olan kültürel unsurlarla özdeşleşirler.

  Daima aktif olmak isterler. Boş durmaktan rahatsız olup sıkılırlar. Dinlenmeyi ve rahatlatıcı aktiviteleri hedeflerine ulaşma yolunda (özellikle önemli sınav zamanlarında) vakit kaybı olarak görürler. Durmaksızın saatlerce çalışabilirler. Bilgiye bakışları "pratik ve yarar odaklı" dır, bilgiyi derinlemesine yorumlayarak almazlar.

  4 No'lu Mizaç Tipi

  4 mizaç tipindeki çocuklar; genellikle içe dönük, romantik, duygusal açıdan hassas, kolay incinebilen, merhametli, karşısındakilerin duygularını çok iyi anlayan, uyumlu ve insancıl dost canlısı çocuklardır. Kendilerini farklı sıra dışı ve özgün hissederler, çok zengin bir hayal dünyasına, estetik ve sanatsal kaygıya sahiptirler. 4ler sosyal ilişkilerinde zaman zaman aktif ve canlı olsalar da, genelde kendi duygu dünyalarıyla baş başa kalmaktan hoşlanan, duygusal iniş ve çıkışları (coşku-melankoli) çok sık yaşayan bir yapıya sahiplerdir.

  Duygusal olarak kolay incinirler fakat bunu belirtmez anlaşılmasını beklerler.

  Çoğunlukla hissettikleri doğrultusunda, içlerinden geldiği gibi hareket etmeyi severler. Anlam veremedikleri kurallara ve gerekliliklere uymakta zorlanırlar.

  Bir şeyi büyük arzu ve tutku ile isterler ancak sahip olduklarında o şeyin değeri azalabilir. Sebebi o şeye sahip olduklarında yaşayacağını düşündükleri duygu konusunda hayal kırıklığına uğramalarıdır.

  Duygularını ve düşüncelerini direkt ifade etmektense, "dolaylı ve sanatsal" bir şekilde ifade etmeyi tercih ederler. Eleştirildiklerinde veya anlaşılmadıklarında kendi kabuklarına çekildikleri gibi, aşırı strese girip otorite karşıtı ve asi tavırlar takınabilirler.

  5 No'lu Mizaç Tipi

  5 mizaç tipindeki çocuklar; genellikle içe dönük, yalnız başına kalmayı seven sessiz, biraz soğuk ve mesafeli çocuklardır. Çevresindeki kişilerde "kendine has bir alemi" olduğu izlenimi uyandırırlar. Fiziksel yakınlıktan ve temastan pek hoşlanmayan, çevresinde olan bitenleri sessizce gözlemleyen duygusallıktan oldukça uzak 5'ler; öğrenmeye karşı meraklı, çok düşünen analitik ve akılcı bir zihin yapısına sahiptirler.

  Yalnız kalmaktan hoşlanırlar, kalabalık ve gürültülü ortamlarda rahatsız olurlar. Yalnızlık, 5 mizaçlı çocuklara zihin alemlerinde sessiz bir yolculuk yapma imkanı tanır. Zihinsel içe dönüklüğün tatmin ediciliği sebebiyle yalnızlıkla özdeşleşebilirler.

  Bütün faaliyetlerinin temelinde "bilmeye ve anlamaya yönelik merak" vardır. İyi bir gözlemcidirler. "Olayların içine dalmadan ve kesinlikle duygularını katmadan" gözlem yaparlar. Kapsamlı ve analitik algılayışları, düşünüşleri ve değerlendirme tarzları vardır. Bir problemli olay ile karşılaştıklarında, ortamdan kendilerini soyutlayarak nesnel ve derinlemesine düşünürler. Telaş ve kargaşadan uzak dururlar.

  5 mizaçlı çocuklar için, bilgi/bilmek her şeydir. Bir nevi  bilgi açlığı çekerler, ancak bilgini teorik idrakinden, pratik alana (eyleme) aynı ilgi ve heyecanı duymazlar.

  Hayatın genelinde mantık ararlar ve düşünce, görüş ve gözlemlerini bu mantık üzerine yapılandırırlar. Duygusal veya sezgisel olmaktan çok mantıkçıdırlar.

  Duymak ve görmek istemedikleri şeyler karşısında, kulaklarını tıkayıp gözlerini kaparlar, yüzlerini çevirirler.

  6 No'lu Mizaç Tipi

  6 mizaç tipindeki çocuklar; genellikle sakin, çevresiyle uyumlu olmaya dikkat eden, kurallara uyan, titiz ve düzenli çocuklardır. Güven duygusuna ve emniyet içinde olmaya oldukça önem verirler, ilişkilerinde nispeten çekingen, kontrollü ve mesafeli davranırlar. Karar vermekte zorlanan veya verdikleri kararlardan genelde emin olamayan, kararlarında yakın çevresinin beklentilerine uymaya özen gösteren, zaman zaman özgüven konusunda sorun yaşayan ve mutlaka "bir bilen otoriteye" ihtiyaç duyan bir yapıya sahiptirler.

  Yeterince güven duyana kadar ketumdurlar, kendileriyle ilgili pek bir şey anlatmamayı tercih ederler.

  Dikkat ve tepki çekecek tavırlardan, ortamda sivrilmelerine neden olacak davranışlardan uzak durarak kendilerini koruyabileceklerini düşünürler. Kurallara dikkat etme eğilimi gösteren bu çocuklar, genellikle sakin ve uyumlu yapıları ile kimsenin düzenine müdahale etmezler. Kendi düzenlerine müdahale edilmesinden de hoşlanmazlar.

  Her şeyi zıddıyla birlikte düşünen, ikircikli bir zihin yapısına sahiptirler. Karar verirken ya da eyleme geçerken arada kalmanın gerginliğini fazlasıyla yaşarlar. Bu yüzden beklenmedik, aşırı ya da çelişkili davranışlar gösterebilirler.

  7 No'lu Mizaç Tipi

  7 mizacındaki çocuklar; çok hareketli, konuşkan, dışa dönük, neşeli, muzip, şakacı, heyecan ve maceradan hoşlanan, keyiflerine çok önem veren çocuklardır. Hayal dünyaları çok geniş olup, zihinlerinde daima bir çok fikir ve düşünce uçuşur. Genellikle iyimser olan, sorunlar karşısında derhal pratik çözümler üreten, acı ve sıkıntıdan kaçan, bir şeye uzun süre odaklanamayan , dikkati kolay dağılabilen, aynı şeyleri yapmaktan çok çabuk sıkılan, yenilik ve değişiklikten haz alan, meraklı, maymun iştahlı olan 7'ler rahat ve biraz vurdumduymaz bir yapıya sahiptirler.

  Konuşmayı çok severler ancak dinlemekten çabuk sıkılırlar, konuşurken daldan dala atlayabilirler.

  Yaşamayı severler; yaşam onlar için bir eğlence, keyif alma ve faaliyet alanıdır. "Bulaşıcı enerji ve güçleriyle" çevresindekileri kendi eğlenceli etkinliklerine katılmaya ve birlikte -neşeyle- hareket etmeye teşvik ederler.

  Derin ve yoğun zihni faaliyetler ve ayrıntılar üzerinde durmaz, konunun ana hatlarını ve can alıcı noktalarını çabucak kaparlar. Öğrendiklerini keyifle tecrübe ederek yaşamasını severler.

  8 No'lu Mizaç Tipi

  8 Mizacındaki çocuklar; cesur, korkusuz, lider, cömert, iddialı, kendinden emin, zorluklar karşısında güçlü ve dayanıklı, enerjik, her şart ve durumda öne çıkıp müdahale edebilen, geride durmaktan asla hoşlanmayan çocuklardır. Çevresindekileri yönlendirmek ve yönetmek isterler ancak yönetilmekten ve kendilerine emredilmesinden aşırı rahatsız olurlar. Kendilerini ve çevresindekileri korumak iççin kavgadan asla çekinmeyen, zayıflıktan ve güçsüzlükten hiç hoşlanmayan 8'ler sert, baskın, tahakkümcü ve çok çabuk öfkelenen bir yapıya sahiptirler.

  Kendilerini güçlü ve kudretli hisseder, kolay kolay ağlamaz; ağlamayı zayıflık kabul ederler. Çabuk ağlayan, mızmızlanan çocuklardan hiç hoşlanmaz onları zayıf ve kıymetsiz görür.

  Konuşma ve davranış tarzları genelde otoriterdir. Konuşmalarında genelde iddialı, net, kendinden emin kararlı ve emredici bir üsluba sahiptirler. Çok çabuk öfkelenirler ve öfkelerini bastırma ya da gizleme ihtiyacı duymazlar.

  Zayıfa, güçsüze, korunmaya muhtaç gördüklerine merhametlidirler ancak merhametlerini (zayıflık algılanmasın diye) belli etmezler. Sorunlar karşısında hızlı ve kesin çözümler üretirler. "Ancak, bilmem" tarzı ifadeler kullanmazlar nettirler.

  İstekleri konusunda sabırsız, diretici ve baskıcıdırlar.

  9 No'lu Mizaç Tipi

  9 mizacındaki çocuklar; pek aceleci olmayan, sakin, mülayim, utangaç, çatışma ve kavga ortamlarından hoşlanmayan barışçıl ve arabulucu çocuklardır. Yaşamlarında aradıkları huzur ve sükunettir. Genelde çevresindekilere uyumlu olmaya çalışan, muhataplarına hayır demekte zorlanan, karşısındakilere karşı çıkamayan ancak içten içe inat edebilen çocuklardır.

  9'lar genelde sakin olsalar da nadiren içlerinde biriktirdikleri öfkeyi ani öfke patlamaları şeklinde gösteren bir yapıya sahiptirler.

  Fiziksel ihtiyaçlarının giderilmesi onlar için başlı başına huzur ve mutluluk verici bir durumdur. Her şeyin dengeli ve huzur verici olarak devam etmesini isterler.

  Sevimli ve sevecendirler ancak pek duygusal sayılmazlar. Reddedilmeye veya olumsuz tepkilere alınganlık ve küskünlükle değil de, rahatsızlıklarını yüzüne vurarak, kabuğuna çekilen bir tarzda karşılık verirler.

  Çevrelerindeki olayları ayrıntılıca görüp kavrarlar ancak pek müdahale etmezler. İçine bulundukları düzene uymak yanlısıdırlar, ani değişim ve yeni açılımlardan rahatsızlık duyarlar. Sorunların zaman içinde çözüleceğine inanırlar.

Çocuklarda Dokuz Tip Mizaç Modeline Göre Kişilik ve Karakter Gelişimi - Enver Demirel Yılmaz